DİSPRAKSİ NEDİR ?
Dispraksi, motor becerilerin etkili bir şekilde koordine edilememesi sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Bu durumda, kişinin vücudu belirli bir amaca yönelik hareketleri gerçekleştiremez veya planlayamaz.
DİSPRAKSİ NEDEN OLUR ?
Dispraksi, beynin motor becerileri koordine etme yeteneğindeki bozukluklardan kaynaklanır. Dispraksinin nedenleri tam olarak bilinmemektedir, ancak aşağıdaki faktörlerin etkili olduğu düşünülmektedir:
- Genetik faktörler: Dispraksi, aile geçmişi olan kişilerde daha yaygın görülmektedir.
- Doğumsal nedenler: Doğum öncesi veya doğum sırasında beyinde meydana gelen hasar veya enfeksiyonlar dispraksiye neden olabilmektedir.
- Beyin hasarı: Travmatik beyin hasarı, felç veya beyin tümörleri gibi nedenlerle beynin motor bölgesine hasar veren durumlar dispraksiye neden olabilmektedir.
- Gelişim bozuklukları: Bazı gelişim bozuklukları, özellikle otizm ve dil gelişim bozuklukları da dispraksi ile ilişkilendirilebilmektedir.
- Çevresel faktörler: Çevresel faktörler, özellikle çocukluk döneminde beyin gelişimi üzerinde olumsuz etkilere sahip olan kötü beslenme, zehirli kimyasallar, çocukluk çağı enfeksiyonları gibi faktörler dispraksi riskini arttırabilmektedir.
Dispraksi, farklı şiddette ve türde olabilir ve belirtileri de kişiden kişiye farklılık gösterir.
PRAKSİ SÜRECİ
Praksi, beynin belirli bir amaca yönelik hareketleri planlama ve yürütme sürecidir. Bu süreç, beynin çeşitli bölgelerinin koordinasyonu ile gerçekleşir.
Öncelikle, praksi süreci hareketin amacını belirleyen prefrontal korteks (ön beyin kabuğu) tarafından başlatılır. Bu bölge, hareketin hedefini, amacını ve yapılacak adımları belirler.
Ardından, motor korteks (hareketi kontrol eden beyin bölgesi) hareketin fiziksel yönlerini belirler ve beyindeki motor nöronlarına sinyal gönderir. Bu nöronlar da beyinden gelen sinyallere göre kasların kasılmasını sağlar.
Praksi süreci sırasında ayrıca beyindeki bazal gangliyonlar ve beyincik gibi diğer beyin bölgeleri de önemli bir rol oynar. Bu bölgeler, hareketin koordinasyonu ve düzgün bir şekilde gerçekleştirilmesi için gerekli olan işlevleri yerine getirir.
Sonuç olarak, praksi süreci, beyindeki birçok farklı bölgenin koordinasyonu ile gerçekleşir ve belirli bir amaca yönelik hareketlerin planlanması ve yürütülmesinde kritik bir rol oynar.
ÇOCUĞUMDA DİSPRAKSİDEN NE ZAMAN ŞÜPHELENMELİYİM ?
Dispraksi genellikle çocukluk çağında fark edilir. Eğer çocuğunuzun motor beceri gelişiminde gecikme veya sorun fark ederseniz, bir ergoterapiste danışmanız önerilir.
DİSPRAKSİ BELİRTİLERİ ŞUNLARI İÇEREBİLİR:
- Motor becerilerinde gecikme: Çocuğunuz diğer çocuklara göre geç yürüyebilir, koşamayabilir veya beceri gerektiren aktivitelerde zorluk yaşayabilir.
- Koordinasyon bozukluğu: Çocuğunuzun hareketleri sert, isteksiz veya sakar olabilir. Örneğin, topa atmakta veya yakalamakta zorlanabilir.
- Dil ve konuşma gecikmesi: Dispraksi, dil gelişimini de etkileyebilir. Çocuğunuzun kelime hazinesi veya cümle yapısı diğer çocuklara göre az veya gecikmiş olabilir.
- Zorlukla planlama: Dispraksi, belirli bir amaca yönelik hareketleri planlamada zorluklar yaşatabilir. Örneğin, bir blok kule inşa etme gibi basit bir görevde bile zorlanabilirler.
- Duyu bütünleme sorunları: Çocuklar duyularını doğru bir şekilde işlemede zorluk yaşayabilirler. Örneğin; seslere veya dokunsal uyarılara aşırı hassasiyet veya aşırı duyarsızlık gösterebilirler.
Eğer çocuğunuzda yukarıdaki belirtilerden herhangi biri görülüyorsa, bir ergoterapiste danışarak çocuğunuzun motor becerilerinin değerlendirilmesi gerekmektedir.
DİSPRAKSİ İÇİN EVDE NELER YAPABİLİRİM ?
- Parmak kasları için egzersizler: Parmak kaslarını güçlendirmek, çocukların ince motor becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Parmak kaslarını güçlendirmek için küçük nesneleri kavrama, düğmeleri ilikleme, tornavidayla vidalama veya mandal kullanma gibi aktiviteler yapılabilirsiniz.
- Hamur işleri: Hamur işleri, çocukların ellerini kullanarak hamuru sıkıştırma, şekillendirme ve kesme gibi ince motor becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Hamur işleri yapmak için tuzlu kurabiye, pizza veya ekmek yapmak gibi basit tarifleri deneyebilirsiniz.
- Yapboz ve puzzle yapma: Yapboz ve puzzle yapmak, çocukların el-göz koordinasyonlarını geliştirir ve ince motor becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Başlangıç seviyesindeki puzzle’lar tercih etmelisiniz.
- Boyama, çizim ve el işi: Boyama, çizim ve el işi, çocukların ince motor becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Küçük noktaları boyama, eli açıp kapama hareketleri ile kağıt kıvırma, kağıt kesme, ponpon yapma, ip örme veya makrome gibi basit el işleri deneyebilirsiniz.
- Makas kullanımı: Makas kullanımı, çocukların ince motor becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Makas kullanımı egzersizleri yaparak, çocuğunuzun makas becerisini geliştirebilirsiniz. Örneğin, düz çizgileri kesme, kağıtları zigzag kesme, kağıtların kenarlarını kesme gibi egzersizler yapılabilirsiniz.
- Nesne yerleştirme: Nesne yerleştirme egzersizleri, çocukların el-göz koordinasyonlarını geliştirmelerine yardımcı olur. Örneğin, farklı boyutlarda ve şekillerdeki nesneleri kutulara yerleştirme veya kum havuzunda parmaklarıyla nesneleri arama gibi aktiviteler yapılabilirsiniz.
- Hareket Oyunları: Hareketli oyunlar, çocukların motor becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Örneğin, bir topu yakalamak veya sıçramak gibi hareketler çocukların el-göz koordinasyonunu ve dengelerini geliştirmelerine yardımcı olur.
- Taklit Oyunları: Taklit oyunları, çocukların el becerilerini ve motor becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Örneğin, hayvanların hareketlerini taklit etmek veya yüz ifadelerini taklit etmek gibi aktiviteler çocukların becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur.
Bu aktivitelerin yanı sıra, çocuğunuzun bireysel ihtiyaçlarına uygun aktiviteler önemlidir. Bu konuda ergoterapistinizden bilgi ve destek almanız önemlidir. Çocuğunuzun dispraksi ile nasıl başa çıktığına bağlı olarak, farklı aktiviteler farklı derecelerde etkili olur.
